Steeds meer lithium-ion-batterijen, maar recycleren we ze ook?

Tussen 2018 en 2020 heeft Denuo in opdracht van de FOD Economie de recycleerbaarheid van verschillende materiaalstromen onderzocht. Het doel van de studie was om barrières op het terrein te identificeren die het hergebruik en de recyclage van deze materialen bemoeilijken, om op basis daarvan aanbevelingen te formuleren op vlak van ecodesign. Over een periode van twee jaar zijn in totaal dertien stromen geanalyseerd. Hiervoor werden bijna 70 inzamel- en recyclagebedrijven bezocht om na te gaan op welke sorteer- en recyclagebarrières zij vandaag botsen. Het resultaat was meer dan 100 obstakels die recycleerders vandaag ondervinden om hun materialen maximaal te recycleren. In dit artikel duiken we dieper in op de materiaalstroom batterijen.

Het beheer van batterijen ligt Europees verankerd in richtlijn 2006/66. Deze richtlijn legt een aantal verplichtingen en doelstellingen op voor het beheer van batterijen en accu’s, meer bepaald drie types batterijen: Industriële batterijen, autobatterijen en -accu’s, en draagbare batterijen.

Als we kijken naar de eerste twee types (industriële batterijen en auto­batterijen), dan vormen deze vandaag zowel op Europees als op Belgisch niveau de ruime meerderheid op het vlak van tonnage. Het gaat dan voornamelijk over lood-zuurbatterijen, batterijen die door hun eenvoudig en uniform ontwerp en de marktwaarde van het gerecupereerde lood, een zeer hoge recyclagegraad kennen. 

De derde soort batterijen (draagbare) vormen een brede waaier van verschillende types batterijen, gaande van de typische alkaline-batterijen in wekkers, kinder­speelgoed en zak­lampen tot de lithium-ion (Li-ion) batterijen in laptops, elektrische fietsen en elektrische steps.

In de Europese richtlijn worden verschillende in­zamel­doelstellingen (bijvoorbeeld 45% voor draag­bare batte­rijen) voor­op­gesteld, en ook speci­fieke recyclage­doel­stellingen per batterij­soort (bij­voor­beeld 65% voor lood-zuur­batterijen). De Europese richt­lijn is momen­teel echter in her­ziening en zo ook de moge­lijke op­deling van batterij­types en de bijbehorende inzamel- en recyclage­doelstellingen.

Hoewel lood-zuurbatterijen vandaag nog veruit de grootste stroom vormen, is een ander soort batterij aan een enorme opmars bezig binnen en buiten Europa: de Li-ion-batterij. Door de steeds meer doorgedreven elektrificatie van onze maatschappij duikt dit type batterij in steeds meer producten op. Denk aan smartphones, laptops, elektrische steps … 

We zijn vandaag gewend dat batterijen gesorteerd en gerecycleerd worden, maar voor Li-ion-batterijen is dit echter nog niet het geval. Er bestaat vandaag de dag nog geen adequate recyclage­capaciteit in België voor dit soort batterijen. Investeringen blijven momenteel uit. Het huidige klimaat in Europa helpt hierin ook niet: grote spelers in andere Europese landen zetten druk op de prijzen waardoor investeren in België momenteel minder aantrekkelijk is.

Nochtans hebben we die recyclagecapaciteit nodig. Uiteraard om de waardevolle materialen in dit soort batterijen te recupereren, om ze te hergebruiken in de productie van nieuwe batterijen. Maar ook omdat deze batterijen niet zonder risico zijn.

Er gaat immers geen week voorbij zonder dat een Li-ion-batterij een brand veroorzaakt bij een bedrijf dat afval inzamelt, transporteert, sorteert of recycleert. Li-ion-batterijen kennen een hoog brand- en ontploffingsgevaar. Mensen zijn zich daar niet bewust van, en dus ook niet van de risico’s die ze creëren als ze hun smartphone achteloos in een papiercontainer gooien of een elektronische step in de schrootcontainer op het recyclagepark achterlaten. Verderop in de keten kunnen deze batterijen de veiligheid van de medewerkers in onze sector in het gedrang brengen, en bovendien heel wat economische schade aanrichten. Niet alleen omwille van de schade aan de infrastructuur van het afvalbedrijf, maar ook omwille van de waardevolle materialen die in vlammen op gaan. 

Willen we onze batterijen echt op een hoogwaardige manier inzamelen en recycleren dan zijn er twee sleutelvoorwaarden: uniformiteit en demonteerbaarheid.

Het ontwerp van batterijen moet op Europees niveau geüniformiseerd en gestandaardiseerd worden, zodat iedereen een Li-ion-batterij kan herkennen. Vandaag bestaan Li-ion-batterijen in allerlei vormen en ontwerpen en is het soms onmogelijk te achterhalen wat voor type batterij het betreft. Dat maakt dat ze vaak niet correct worden gesorteerd: via een Bebat-inzamelpunt als het om een losse batterij gaat; via de Recupel-stand in het recyclagepark als de batterij nog in het product zit. Een uniform ontwerp zou de sortering en de recyclage ten goede komen.

Naast een standaardontwerp is ook de demon­teer­baarheid van de batterij essentieel. U hoeft maar te kijken naar een smartphone om te zien hoe moeilijk het soms is om een batterij uit een elektronisch toestel te verwijderen. Een eenvoudig te verwijderen batterij kan apart worden ingezameld, zodat deze op een veilig manier verwerkt kan worden en de kostbare materialen die er in zitten terug kunnen gerecupereerd worden.

Deze voorwaarden zijn een absoluut minimum om de waardevolle materialen in Li-ion-batterijen te recupereren en het risico op branden en explosies in de afval- en recyclagesector te verminderen. Het kan perfect. Dat hebben de uniform ontworpen lood-zuurbatterijen al lang aangetoond. Laten we die les uit het verleden dan ook toepassen op Li-ion-batterijen.