PFAS-vervuiling: hoe ver staat het en wat komt eraan?

De vervuiling op de 3M-site in Zwijndrecht bracht de bal aan het rollen. Sindsdien doet Vlaanderen er alles aan om de omvang van de PFAS-vervuiling in kaart te brengen en werk te maken van concrete oplossingen. Als opdrachthouder voor de aanpak van de PFAS-verontreiniging praat Karl Vrancken ons bij over welke impact dit zal hebben op de recyclagesector.

PFAS is de verzamelnaam voor meer dan 6.000 chemische stoffen. Sinds 2006 probeert de Europese Unie het gebruik ervan aan banden te leggen, omwille van de impact die ze kunnen hebben op het milieu en op de gezondheid van de mens. PFAS stapelen zich op in het menselijk lichaam (voornamelijk door voeding, het drinken van verontreinigd water en stofingestie) en breken enorm traag af. Afhankelijk van de toxiciteit kan PFAS de hormoonbalans en leverfunctie verstoren of zorgen voor een beperking of ontregeling van de immuniteit. “Daarom is het van belang om snel zicht te krijgen op waar de risicovolle gebieden zich bevinden. We focussen ons daarbij op de industrie, waar PFAS geproduceerd of gebruikt wordt en de oefenterreinen van de brandweer. PFOS en PFOA werden tot 2010 immers gebruikt in bepaalde (vooral industriële) types blusschuim. Ook nu nog bevat blusschuim dat gebruikt wordt bij oliebranden PFAS. In derde instantie komt ook afvalverwerking in het vizier. Stortplaatsen, waterzuiverings- en afvalverbrandingsinstallaties verwerken PFAS-houdende materialen.” Dat de sense of urgency gewijzigd is heeft alles te maken met voortschrijdend wetenschappelijk inzicht. De toegelaten waarden voor PFOS in bodem en grondwater zijn in twaalf jaar tijd net geen duizend keer verstrengd. “Wat vroeger matig verontreinigd was, is vandaag zwaar verontreinigd. Op 19 april 2022 hebben we zelf de toetsingswaarden voor bodemverontreiniging nog naar beneden bijgesteld tot 3,8 µg/kg ds en 110 µg/kg ds voor PFOS in respectievelijk woonzones met groententuinen en industriegronden.” 

De inventarisatie van de terreinen waar brandweeroefeningen gehouden werden of waar grote branden bestreden zijn, is inmiddels afgerond. Op al deze sites worden stalen genomen die geanalyseerd moeten worden. “Alle informatie uit die analyses wordt samengebracht in een interactieve kaart die wekelijks een update krijgt. Uit voorzorg nemen we een perimeter van 100 m rond de site, waar burgers uit voorzorg onder meer het advies krijgen om zelf geteelde groenten met mate te consumeren en ook geen eieren van eigen kippen te eten. Dit zijn zogeheten no-regret maat­regelen. Blijkt dan uit verder bodemonderzoek dat er zich een groot of acuut risico voordoet, dan kunnen verdere veiligheidsmaatregelen getroffen worden. Maar de kaart toont intussen ook al heel wat groene vlekjes, dat is goed nieuws. Dat zijn gronden zonder verontreiniging.” In de rode cirkels is echter verder bodemonderzoek nodig om de graad van de vervuiling vast te stellen. “Er zal de komende jaren extra capaciteit bij moeten komen om al die gronden te kunnen reinigen. Fysico-chemische reiniging in eerste instantie, maar we zullen ook een beroep moeten doen op innovatieve technieken om alles weer veilig te krijgen.”

Werk aan de winkel voor de sector dus, maar tegelijkertijd moet ze waakzaam blijven. Via compostering en vergisting kunnen er immers ook in recyclagecentra verhoogde waarden terug te vinden zijn. “Gezien de zeer variabele samenstelling van GFT in functie van de locatie en het seizoen, is het niet evident om daar cijfers op te plakken. Daarom ligt er een voorstel op tafel voor een tijdelijk normenkader van 15 µg / kg ds voor PFOS. Aangezien deze recyclaten op hun beurt weer in het milieu terechtkomen, bijvoorbeeld als bodemverbeteraar, lijkt het ons aangewezen om de nodige voorzichtigheid in te bouwen om de uitloging naar de bodem te beperken.” Dat is niet de enige recyclagestroom die vatbaar is voor PFAS. Er zal ook moeten onderzocht worden in hoeverre het bijvoorbeeld in bouw- en sloopafval terechtkomt en wat we daar kunnen doen om het risico op verdere verspreiding te beperken. Het verhaal rond PFAS is volgens Vrancken vergelijkbaar met het verhaal rond zware metalen. “We moeten net als voor de zware metalen een nieuwe manier vinden om met deze organische moleculen om te gaan. In risicoanalyses zullen we niet alleen moeten kijken naar de toxiciteit en bio-accumulatie, maar ook naar de persistentie en de mobiliteit van deze stoffen.”

“De voorbije maanden bestonden vooral uit het in kaart brengen van de risicogebieden en het verzamelen van zoveel mogelijk kennis. Het is nu tijd voor actie. In Willebroek wordt al volop gesaneerd. In Zwijndrecht ligt een saneringsplan op tafel voor de woonzone. Ook voor de indu­striesite en de Oosterweelwerf moet zo’n plan opgezet worden. In overleg met alle stakeholders kunnen we dan tot een juiste aanpak en fasering te komen. De inventarisatie die gebeurde moet nu ook beginnen leiden tot gerichte communicatie naar burgers over wat de risico’s zijn. Daarnaast zullen we kijken hoe we de normen gradueel kunnen verstrengen. Ten slotte hoop ik dat ook de industrie zich actief schaart achter het uit­faseren van PFAS. We willen ook die bedrijven begeleiden om op zoek te gaan naar altern­atieven. Een noodzaak als we naar een duurzame wereld willen evolueren.”   

PFAS-vervuiling beperkt zich helaas niet tot Vlaanderen. Het onderzoek dat hier nu gebeurt wordt met argusogen in heel Europa gevolgd om te zien welke lessen men kan trekken. “Er was in Nederland naar aanleiding van de vervuiling bij 3M bijvoorbeeld ongerustheid over de Westerschelde. Intussen gebeurt er heel veel aan communicatie over het onderzoek. Daarnaast doen we actief aan kennisuitwisseling, want de inzichten die al dat onderzoek in Vlaanderen oplevert, kunnen ook elders van toepassing zijn en vice versa.”