Optreden door inwoners namens de gemeente: Grondwettelijk Hof zet de poort weer open

Artikel 194 van het Gemeentedecreet verschafte aan burgers de mogelijkheid om namens de stilzittende gemeente onder bepaalde voorwaarden in rechte op te treden, wat voornamelijk toegepast werd in het kader van (potentiële) milieu-inbreuken. Met ingang van 1 januari 2019 werd deze mogelijkheid echter afgeschaft door artikel 577, 50e van het Decreet Lokaal Bestuur. Het Grondwettelijk Hof heeft in twee zeer recente arresten van 10 oktober 2019 (nr. 129/2019 en 131/2019) de decreetgever terug naar af gestuurd waarmee de poort voor inwoners weer helemaal openstaat.

Hoewel het toepassingsgebied ruimere mogelijkheden voorzag, werd artikel 194 van het Gemeentedecreet het meest toegepast in het kader van de zogenaamde Milieustakingswet van 12 januari 1993. Dit bood aan inwoners van een bepaalde gemeente die weigerde op te treden tegen een beweerde milieu-inbreuk (of dreiging hiertoe) de kans om zelf – namens die gemeente – de rechtbank te vatten om de nodige vorderingen te stellen (staking, dan wel andere maatregelen). Het hoeft geen nadere duiding dat inwoners met dergelijk instrument over een bijzonder krachtig wapen beschikten om op te treden tegen bepaalde projecten die naar hun aanvoelen milieu-inbreuken met zich brachten en waartegen de betrokken gemeente geen/onvoldoende stappen zou zetten. Niet zelden leidde dit – althans in de ogen van de betrokken onderneming – tot vrij kafkaiaanse situaties waarbij een aantal inwoners optraden tegen projecten die de steun van de betrokken gemeente genoten (bijvoorbeeld middels het eerder verlenen van de nodige vergunningen, dan wel bevestiging dat er voor de gemeente geen problemen waren/zijn).

Klok teruggedraaid

Het bovenstaande in het achterhoofd, heeft de decreetgever doen besluiten om deze zogenaamde substitutiemogelijkheid af te schaffen en dit met ingang van 1 januari 2019. Het voorgaande kon evenzeer toegepast worden op het niveau van de provincie, maar ook dit werd met ingang van 1 januari 2019 afgeschaft. Tegen beide afschaffingen (op gemeentelijk en provinciaal niveau) werd een beroep tot nietigverklaring ingesteld bij Het Grondwettelijk Hof. Dit Hof heeft nu in twee arresten van 10 oktober 2019 de klok teruggedraaid:

• Volgens het Hof staat de standstill-verplichting (zoals voorzien in artikel 23 Grondwet) eraan in de weg dat het beschermingsniveau teruggeschroefd wordt.
• Hierop kan enkel een uitzondering gemaakt worden – aldus het Hof – wanneer redenen van algemeen belang een vermindering van het beschermingsniveau rechtvaardigen.

Drie achterliggende redenen niet weerhouden

De afschaffing van de substitutiemogelijkheid werd door de Decreetgever vanuit drie redenen van algemeen belang aanvaardbaar geacht. Geen enkel van de bovenstaande redenen wordt door het Grondwettelijk Hof weerhouden.

• De ratio legis, met name de inwoners van de gemeente in de mogelijkheid stellen op te treden tegen bepaalde partijen waartegen de gemeente niet kan of durft op te treden, is achterhaald;
• De toepassing van artikel 194 Gemeentedecreet, in samenhang met de Milieustakingswet, staat op gespannen voet met de normale werking van een lokale democratie;
• Inwoners beschikken over andere juridische instrumenten ter vrijwaring van hun eigen rechten en het collectief belang.

Verregaande gevolgen

Het mag duidelijk zijn dat het vernietigingsarrest van het Grondwettelijk Hof zeer verregaande gevolgen heeft voor bedrijven die potentieel met omgevingsconflicten geconfronteerd zouden worden. Ook particuliere inwoners beschikken nu immers wederom over een zeer krachtig drukkingsmiddel wanneer de betrokken gemeente niet wil/kan optreden. Marlex heeft een zeer ruime expertise in het begeleiden van ondernemingen die geconfronteerd dreigen te worden met een milieustakingsvordering, alsook in het kader van een effectieve milieustakingsprocedure.

Meer weten?

Voor al uw vragen over deze materie kan u terecht bij Marlex advocatenkantoor (www.marlex.be of mail naar: gregory.vermaercke@marlex.be).

Hulp nodig?

Team Overheid en Omgeving staat voor u klaar om het milieutechnische en/of stedenbouwkundige aspect van uw dossier op een juridisch verantwoorde en persoonlijke manier te begeleiden.

Opleidingen?

Wenst u een opleiding op maat over dit thema? Of wenst u een gratis cliëntenseminarie bij te wonen? Neem contact met ons op of hou onze website in de gaten (www.marlex.be)!