Nieuw postgraduaat wil circulaire competenties aanleren

Onze huidige lineaire economie loopt tegen zijn plafond aan. Willen we nog stappen blijven zetten in het verduurzamen dan moeten we met een nieuwe bril leren kijken naar de processen en toepassingen om in onze noden en behoeften te voldoen. UCLL start daarom vanaf dit academiejaar met het postgraduaat Circular Lab. Het leidt geïnteresseerden op tot duurzaamheidsexperten.

We zijn onderweg naar een steeds hogere nood aan circulariteit enerzijds omdat nieuwe grondstoffen steeds schaarser en duurder worden, anderzijds omdat de reeks beleidsinitiatieven van de Europese Green Deal strengere normeringen oplegt. Vanuit het werkveld stijgt de vraag naar mensen met praktische kennis rond duurzaamheid. Zij kunnen een onderneming naar een meer duurzame staat brengen dankzij analyse en sturing van bredere systemen of het zogenaamde transitiemanagement. Het zijn die mensen die de UCLL wil opleiden met het postgraduaat Circular Lab. Een verhaal dat meer om competenties dan om kennis draait. UCLL onderzoeker circulaire economie Ann Reulens van het expertisecentrum Smart Organisations legt uit: “Duurzaamheid en circulariteit zijn begrippen waar iedereen vandaag de mond vol van heeft. Maar de kennis errond groeit snel aan en verandert ook nog naargelang er nieuwe inzichten bij komen. Het is niet evident om up-to-date te blijven, daarom focussen we op het aanleren van de juiste competenties. Competenties om in een snel evoluerende en complexe wereld de juiste duurzame beslissingen te kunnen maken en ook iedereen mee te krijgen in dat proces.”

Maar wat zijn die skills dan? “Het gaat verder dan de soft skills die we vandaag allemaal al kennen. Op vlak van duurzaamheid zijn er enorm veel onzekerheden over de toekomst en de snel veranderende of ontoereikende regelgeving. Het gaat daarom om future skills die ons leren overleven in een onbekende wereld en om transversale skills die ons leren om daarin toch onze weg te vinden.” Om daar een concrete invulling aan te geven verwijst Reulens naar de coronapandemie. “De regering koos er toen voor om experten te raadplegen. Maar wat de meerderheid van die experten te zeggen had, was daarom niet de juiste koers. Het ging erom scenario’s te modelleren en die met data te onderbouwen om een houvast te hebben. Dat moeten we nu ook doen als we willen stappen zetten naar een circulaire economie. De meeste ondernemingen hebben strategisch wel een back-up plan, maar één ‘worst case scenario’ van jouw onderneming modelleren is niet meer voldoende, tien (grote) zaken die kunnen mislopen leunt meer aan bij de realiteit.”

Het moment is er in elk geval rijp voor. Het bewustzijn dat het drastisch anders moet lijkt stilaan binnen te sijpelen. Reulens: “De energiecrisis speelt in ons voordeel om die ommekeer naar een nieuwe manier van leven, werken en produceren in te zetten. En het zal nodig zijn, want het ergste moet nog komen. De grondstoffenschaarste die we de afgelopen maanden al op de markt gevoeld hebben was nog maar een voorproefje. De komende decennia gaan de tekorten schrijnender worden met grote prijsstijgingen als gevolg.” Het zal dus anders moeten en dat begint bij het bewaken van de ketens, de supply chains. Start met kortere, meerdere ketens. “Hoe langer de keten, hoe meer onzekerheden en hoe minder controle. Het is geen toeval dat bedrijven hun productie al terugbrengen uit het Verre Oosten. We moeten dichter bij huis kunnen produceren, dit vraagt goed beleid van een overheid naar onder andere loonkosten en het behoudt van duurzame productie en sectoren. En eindig steeds met het sluiten van de keten, close the loop: Producenten en leveranciers zullen ten tijde van schaarste snel doorkrijgen dat afval niet meer bestaat, afval zijn grondstoffen voor hun nieuwe producten. Ze zullen er alles aan doen om die grondstoffen terug in hun bezit te kunnen krijgen of houden.”

De trend die daarbij aansluit is ‘product as a service’. “Wist je dat er gloeilampen zijn die al meer dan 100 jaar branden? In een lineaire economie was dat echter geen gezond businessmodel en werden producten geprogrammeerd om kapot te gaan, dit noemt men geplande slijtage of planned obsolescence. De wetgeving daaromtrent begint te veranderen. De producent zal meer verantwoordelijkheid moeten dragen over wat hij aflevert gedurende de volledige levensduur. En het zal hem op termijn ook het meeste opleveren, want grondstoffen voor nieuwe producten zullen onbetaalbaar worden”, voorspelt Reulens. Veel tijd hebben bedrijven niet meer. De CSDR regulatie komt er snel aan (2024). “Bedrijven zullen dan een duurzaamheidsrapport moeten kunnen voorleggen. Maar dat kan je niet zomaar schrijven, daar heb je data voor nodig. Je moet vandaag dan ook de systemen daarvoor beginnen implementeren. Digitalisering en duurzaamheid gaan hand in hand.”

Als een producent eigenaar blijft van zijn producten en dus ook van het afval na het consumeren, wat is dan de rol nog van de afvalverwerker? Zij zijn immers geen eigenaar meer van het afval of de nieuwe grondstoffen. Ze worden net zoals de leverancier dienstverleners. “Dan vraag je je misschien af hoe ze zich nog kunnen differentiëren van producenten, die hun grondstoffen met hun hoge waarde niet meer willen lossen. Ook weer door een hoog service level: afvalverwerkers moeten zo efficiënt en effectief worden, dat een producent het recupereren van grondstoffen zelf gewoon niet beter of goedkoper kan. En dan gaat ook de afvalverwerker moeten inzetten op verregaande digitalisering van zijn supply chain: afval met hoge waarde verlangt een transparante en traceerbare stroom. De eigenaar van de high value afvalstoffen heeft graag een zicht op waar zijn goederen juist zitten, dit is immers zijn stock, zijn inventaris.” 

De opleiding Circular Lab wil professionals en studenten daarom vanaf dit jaar op de juiste weg zetten. De studie zal zes modules omvatten: supply chain, duurzaamheidsrapportage, financiële rapportage, transitiemanagement, data en marketing en circular environment die samen komen in een hands-on lab. “In onze wekelijkse sessies willen we vooral praktisch aan de slag gaan. Waar lopen bedrijven vandaag tegen aan? Welke reglementeringen en best practices bestaan er vandaag? Maar hoe kunnen we vooral tot een eigen business plan komen dat anticipeert op een transitie naar een circulaire economie.” Dat gebeurt met steun van de Koning Boudewijn Stichting en de kmo-portefeuille. Vanuit het expertisecentrum Smart Organisation is er een customer tailored aanbod om een onderneming in transitie te ondersteunen.