Klaar voor digitaal statiegeld?

De Belg mag fier zijn op zijn niveau van sorteren en dus recycleren. Thuis belandt het gros van het verpakkingsafval waar het hoort: in de Nieuwe Blauwe Zak. Maar toch is de cirkel nog niet rond. Er gaat nog materiaal verloren, enerzijds in het restafval, maar anderzijds vinden we ook verpakkingsmaterialen terug in het zwerfvuil. Om ook die materialen in een circulaire economie te brengen stellen enkele grote drankenfabrikanten en retailers, hun respectievelijke sectorfederaties Fevia en Comeos, en Fost Plus een systeem van digitaal statiegeld voor. Director Innovation & business Development bij Fost Plus Steven Boussemaere pareert de kritiek die bij aankondiging van minister Zuhal Demir vorig jaar in december te horen viel en roept op om de testresultaten af te wachten.

In verschillende Europese landen gelden al statiegeldsystemen voor blikjes en plastic flessen. Bij onze Noorderburen bijvoorbeeld waar de invoering gefaseerd gebeurde en sinds 1 april ook bij blikjes statiegeld gerekend wordt. “Ook wij zien dit als een goede, aanvullende oplossing om de kringloop van verpakkingsafval verder te sluiten”, opent Boussemaere. “We mogen niet blind zijn voor lekstromen zoals zwerfvuil. Hoe goed de resultaten vandaag ook zijn, we willen anticiperen en al weer een stap verder gaan op vlak van recyclage en circulariteit.” 

Tot zo ver de consensus. De meeste stemmen in het publieke debat scharen zich achter de statiegeldverplichting als onvermijdelijk in de strijd tegen zwerfvuil. En ook de belangrijkste federaties, Comeos en Fevia, van respectievelijk de retailsector en de voedingsindustrie, zien draagvlak onder hun leden om de maatschappij verder te helpen verduurzamen. Het is samen met hen dat Fost Plus een digitale oplossing uittekende. Een wereldprimeur. Wie het statiegeld wil recupereren hoeft zijn verpakkingen dus niet binnen te brengen in een fysiek inzamelpunt. “Omdat we daarmee kunnen verder bouwen op het succes van de blauwe zak”, verduidelijkt Boussemaere. “De burger kan de datamatrix code op zijn flesjes en blikjes en op zijn blauwe zak scannen met zijn smartphone app, zodat we weten dat het afval een juiste bestemming heeft gekregen en hij of zij het statiegeld terugbetaald krijgt.”

Elke verpakking moet dus een unieke datadrager krijgen. Een oplossing die ook in de openbare ruimte toepassing zal vinden. Boussemaere: “Net omdat we met de invoering van statiegeld beter sorteren in de openbare ruimte willen stimuleren om zwerfvuil tegen te gaan. Jaarlijks komen er ongeveer 4,3 miljard flesjes en blikjes op de markt. We hebben de afgelopen jaren gezien hoe het on-the-go segment een enorme boost heeft gekregen. Elke publieke vuilnisbak zal er daarom een blauw broertje of zusje bij krijgen met een al even unieke datamatrix code In die 135.000 ontwaardingspunten zal de consument dan zijn betaalde statiegeld voor verpakkingsafval kunnen recupereren.” Wie die rekening betaalt? “De verpakkende bedrijven. Zij engageren zich samen met hun federaties om meer grondstoffen te recupereren en te recycleren.” 

Alleen maar blije gezichten dan? Niet bij onder andere Test-Aankoop en de Statiegeldalliantie. Ze hameren erop dat het systeem niet voor elke consument even gebruiksvriendelijk is. Wie digitaal niet mee is, dreigt volgens hen het slachtoffer te worden. “Dat willen we toch nuanceren. Volgens de laatste cijfers zit het wel goed met de digitale geletterdheid van de Belgen. 92% voert nu al digitale banktransacties uit. Maar we blijven er ons uiteraard van bewust dat dit niet voor iedereen van de bevolking geldt”, vertelt Boussemaere. “Voor hen, en bij uitbreiding voor iedereen die liever op deze manier werkt, zullen we daarom een thuisscanner ter beschikking stellen. We willen de drempel echt zo laag mogelijk maken, zodat iedereen kan participeren in het statiegeldsysteem.”

Fost Plus neemt daarbij de proef op de som. Vooraleer statiegeld in werking treedt in 2025 is er een roadmap opgesteld, waarin de organisatie samen met de sectorfederaties tot de best mogelijke oplossing wil komen. Boussemaere: “Heel wat grondwerk werd reeds verzet met een haalbaarheidsstudie uitgevoerd door PwC. Omdat dit systeem nog nergens anders ter wereld bestaat, zal het belangrijk zijn om dit nu te toetsen aan pilootprojecten. Er lopen gesprekken met verschillende partijen om tot pilootprojecten te komen waarin we antwoorden vinden voor de praktische bezwaren die vandaag nog op tafel liggen en technische oplossingen kunnen uitwerken. Tegen het einde van dit jaar willen we dan klaar zijn om op de knop te drukken. Dat wil zeggen dat er een duidelijke oplossing op tafel ligt, samen met de concrete timing en implementatiestappen om ze in 2025 in voege te laten treden. Zijn er bijvoorbeeld extra vuilnisbakken nodig? Hoe moet de app er precies uitzien? Hoe gaan we fraude tegen?”

Ondanks de kritiek die weerklonk is Fost Plus vastberaden om tegen 2025 klaar te zijn om statiegeld in te voeren. “We geloven in ons plan, omdat het de meest gebruiksvriendelijke oplossing is voor de burger. De bedrijven willen hun steentje bijdragen om meer afval een tweede leven te geven. De komende maanden zullen we dan ook hard werken aan praktische oplossingen, zodat iedereen overtuigd raakt van dit verhaal. Voor ons is het belangrijk dat de blauwe zak een hoeksteen in het verhaal van verpakkingsafval blijft, want we timmeren daarmee al 25 jaar aan het sorteergedrag van de Belgen. Met uitstekende resultaten. Die willen we niet zomaar weggooien.” Daarnaast reikt Fost Plus de hand aan de andere gewesten. “Ook minister Tellier heeft bijvoorbeeld een studie besteld om de invoering van statiegeld te onderzoeken. Het is de bedoeling om tegen 2025 tot een oplossing kunnen komen die voor heel België wordt ingevoerd”, aldus Boussemaere.